3 grudnia 2019 roku odbyły się uroczystości wręczenia nagrody im. Prof. Jana Zachwatowicza za wybitne osiągnięcia w dziedzinie badań i konserwacji zabytków oraz ochrony dziedzictwa kulturowego dla Profesora Michała Gawlikowskiego, w Arkadach Kubickiego na Zamku Królewskim w Warszawie.
Laudację wygłosił Marek Konopka:
Uzasadnienie z okazji przyznania Nagrody Generalnego Konserwatora Zabytków i Polskiego Komitetu Narodowego ICOMOS im. Jana Zachwatowicza w 2019 roku:
Prof. Michał Gawlikowski studiował na Uniwersytecie Warszawskim archeologię śródziemnomorską pod kierunkiem prof. K. Michałowskiego. Z pierwszej specjalizacji klasyk, bardzo wcześnie zainteresował się archeologią i generalnie kulturą starożytnej Palmyry. Niewątpliwie miał na to wpływ fakt, że od końca lat sześćdziesiątych XX wieku w ruinach tego miasta badania prowadziła polska misja wykopaliskowa kierowana przez prof. Michałowskiego. Zainteresowanie Palmyrą skłoniło go później do studiowania języka aramejskiego, którego podstawy zdobywał u prof. Strelcyna w Instytucie Orientalistycznym UW. W dwa lata po magisterium po raz pierwszy wziął udział polskich wykopaliskach w Palmyrze i od tego czasu jego zainteresowania badawcze były ściśle związane ze studiami nad różnymi aspektami starożytnej kultury tego miasta. Z tą problematyką była związana tematyka jego rozprawy doktorskiej (palmyreńskie pomniki grobowe), wydana w języku francuskim, a później rozprawy habilitacyjnej poświęconej świątyniom palmyreńskim i też wydanej po francusku. Ważnym elementem w kształtowaniu się osobowości badawczej Michała Gawlikowskiego był roczny staż we Francuskim Instytucie Archeologicznym w Bejrucie. W latach 1970-71 zetknął się tam z całą śmietanką wybitnych francuskich badaczy, zajmujących się archeologią Syrii i Lewantu od kilkudziesięciu lat. Spośród nich największy wpływ na dalszą karierę naukową Gawlikowskiego wywarł Jean Starcky, wybitny specjalista od dialektu palmyreńskiego języka aramejskiego. Ta znajomość w wiele lat później zaowocowała wspólnie napisaną książką o Palmyrze. Współpraca ze Starcky’m ostatecznie ukształtowała Gawlikowskiego jako specjalistę od epigrafiki aramejskiej, a z czasem doprowadziła go dzisiejszej pozycji niekwestionowanego autorytetu w tej dziedzinie na skalę światową.
Po kilku sezonach wykopaliskowych w roli członka polskiej misji archeologicznej w Palmyrze w 1973 roku Michał Gawlikowski obejmuje kierownictwo tej misji. Już pierwsze lata jego samodzielnych badań w tzw. Obozie Dioklecjana przynoszą bardzo ważne wyniki naukowe, przede wszystkim ostateczną lokalizację świątyni bogini Allat i ustalenie jej bogatej, kilkusetletniej, a nieznanej wcześniej, historii. Zaobserwowane przeróbki, jakie miały miejsce w celli świątyni umożliwiły dokonanie ustaleń, dotyczących zmian rytuale kultu. Poza tym, że wykopaliska te przyniosły dużo ważnych materiałów zabytkowych (wśród nich rzeźb, które jak tzw. lew palmyreński stały się często wykorzystywanymi symbolami starożytnej Palmyry) bardzo istotna była rekonstrukcja pierwotnego wyglądu temenosu. Równie ważne pod względem naukowym okazały się prowadzone przez Gawlikowskiego badania w innej starożytnego miasta, gdzie odsłonięto duży fragment dzielnicy z czasów późnoantycznych i bizantyjskich z czterema wczesnochrześcijańskimi kościołami. Dzielnica ta jest pierwszym dużym zespołem ze wspomnianych okresów odsłoniętym przez archeologów na terenie Palmyry, dającym pojęcie o skali chrystianizacji miasta a jednocześnie o jego późniejszej islamizacji. Swą działalność terenową w Palmyrze, po ponad 35 latach badań, prof. M. Gawlikowski zakończył kolejnym bardzo ważnym odkryciem, a mianowicie ustaleniem oryginalnej lokalizacji słynnej „taryfy palmyreńskiej”. Ta najdłuższa znana inskrypcja aramejska (obecnie w Ermitażu) wydobyta została bez jakiejkolwiek dokumentacji w początkach ubiegłego wieku, co spowodowało, że dokładne miejsce jej znalezienia pozostawało dla współczesnych archeologów nieznane. Studia nad archiwaliami, w tym starymi fotografiami, pozwoliły Gawlikowskiemu na wytypowanie oryginalnego usytuowania tego zabytku a przeprowadzone wiosną 2011 roku badania sondażowe jego hipotezę potwierdziły, a równocześnie pozwoliły na rekonstrukcję kontekstu w jakim ten ważny dokument był wystawiony na widok publiczny w samym centrum miasta. Związany z Palmyrą dorobek naukowy Gawlikowskiego obejmuje poza raportami wykopaliskowymi, rozliczne studia nad urbanistyką i architekturą miasta, problematyką sepulkralną, mozaikami i rzeźbą a także bardzo liczne prace epigraficzne, religioznawcze i historyczne. Dorobek ten sprawił, że Michał Gawlikowski uważany jest obecnie w środowisku badaczy epoki klasycznej na Bliskim Wschodzie za najwybitniejszego, ciągle aktywnego palmyrenistę. Należy tu dodać, że zgodnie z zainicjowaną przez prof. K. Michałowskiego tradycją, zawsze dbał o rekonstrukcję i konserwację odkrywanych obiektów, współpracując z wybitnymi polskimi konserwatorami. Wśród jego dokonań na tym polu trzeba wymienić rekonstrukcję wspomnianej świątyni Allat, a także związanego z tym sanktuarium słynnego lwa palmyreńskiego, nie wspominając już o innych zabytkach.
Zainteresowania badawcze i prace terenowe Gawlikowskiego, nie ograniczają się do samej Palmyry. Obejmują one szeroko pojmowaną archeologię Wielkiej Syrii w okresach od hellenistycznego po wczesno islamski. Do jego największych osiągnięć poza Palmyrą należy zaliczyć badania w Hawarte, koło starożytnej Apamei. Przedmiotem wykopalisk i dalszych studiów były tam odkryte pod wczesnochrześcijańskim kościołem pozostałości mitreum, jedynego tego typu obiektu odkrytego na Bliskim Wschodzie. Sam obiekt, a przede wszystkim pokrywająca jego ściany dekoracja malarska, ukazująca sceny z życia Mitry i nie mająca żadnego odpowiednika w znanych mitreach stanowią o wadze tych badań. Publikacja obiektu i interpretacja ikonograficzna jego dekoracji są dużym osiągnięciem Gawlikowskiego. Prowadził on badania wykopaliskowe także w innych krajach Bliskiego Wschodu – Iraku (wyspa Bidżan i Hatra), Jordanii (Dżerasz) i w drugiej dekadzie bieżącego wieku, już jako emeryt, w Arabii Saudyjskiej (Aynuna). Wybór każdego z nich wynikał ze wspominanych wyżej jego głównych zainteresowań badawczych. Dotyczy to także ostatniego z badanych przez niego stanowisk czyli Aynuny, nabatejskiego portu nad Morzem Czerwonym. Wszystkie te badania zostawiły trwały ślad w jego publikowanym dorobku.
Prof. Gawlikowski to nie tylko utalentowany i doświadczony badacz terenowy to również świetny dydaktyk, który nie tylko wychował wielu uczniów, lecz wywarł także duży wpływ na kilka pokoleń polskich archeologów śródziemnomorskich. Wychował ponad 60 magistrów i wypromował 14 doktorów, spośród których dwójka uzyskała już tytuły profesorskie, jeden zatrudniony jest na etacie profesorskim na jednym z niemieckich uniwersytetów, a kolejna dwójka jest po habilitacji. Swoich młodych współpracowników włączał chętnie w swe programy badawcze. Jakby mimochodem udało mu się stworzyć coś w rodzaju „szkoły” polskich badań nad cywilizacjami Orientu, której podstawą jest założenie, że archeologia jest formą uprawiania historii w oparciu źródła materialne, a tam gdzie to możliwe także i pisane. Wykładał również zagranicą jako visiting profesor w École du Louvre, École Normale Supérieure w Paryżu i na Uniwersytecie Lyon II.
Jego osiągnięcia sprawiły, że został członkiem zagranicznych towarzystw naukowych, takich jak Niemiecki Instytut Archeologiczny, Académie des Inscriptions et de Belles-Lettres i innych, zasiada w komitetach redakcyjnych zagranicznych czasopism naukowych jak też polskich. Pomimo natłoku zajęć nie uchylał się także od działalności organizacyjnej na Uniwersytecie Warszawskim pełniąc m.in. funkcje Dyrektora Instytut Archeologii UW i Dyrektora Centrum Archeologii Śródziemnomorskiej UW.
